گزارش سمینار تداوم و تغییر خانواده درایران: سیاست ها و برنامه های حمایتی

سمینار تداوم و تغییر خانواده درایران

در آستانه روز ملی جمعیت سمینار ” تداوم و تغییر خانواده درایران: سیاست­ها و برنامه­های حمایتی“ توسط انجمن جمعيت­ شناسي ايران و با همكاري موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی کشور، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرکز تحقیقات زن و خانواده در روز شنبه 28 اردیبهشت ماه 1398 در تالار گفتگوی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با حضور صاحب نظران، اساتید، اعضاء انجمن جمعیت ­شناسی ایران و دانشجویان دوره ­های تحصیلات تکمیلی برگزار شد.

هدف از نشست تخصصی فوق بررسی ابعاد جمعیت­ شناختی و جامعه­ شناختی تحولات خانواده در ایران و الزامات سیاستی آن بود و محورهای سمینار عبارت بودند از تبیین جامعه­ شناختی تغییرات خانواده، تحولات جمعیت­ شناختی خانوار،روندها و عوامل تعیین کننده طلاق، روابط زوجین، اهمیت تحولات جمعیتی با رویکرد دینی و سیاست­ها و برنامه ­های حمایتی.

در ابتدای سمینار دکتر محمد جلال عباسی شوازی رئیس انجمن جمعیت­ شناسی ایران و رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور، بر اهمیت خانواده، نقش محوری آن و تداوم تحکیم خانواده درچارچوب سیاست­ های کلی خانواده و جمعیت تأکید کردند. ایشان بیان داشتند که خانواده بنیان جامعه ایرانی اسلامی است و ارزش­هاي خانوادگي شامل مجموعه پيچيده ­اي از ارزش­هاي درهم تنیده از جمله ارزش­هاي ازدواج، همسرداري و فرزندآوري است. دراين بين، ارزش­هاي فرزندآوري مقوله ­اي است که مي­تواند نقش مهمي در تغييرات سطوح باروري و به دنبال آن تغييرات رشد جمعيتي يک جامعه داشته باشد. در بستر زمان، نهاد خانواده و کارکردهای مختلف آن درکشور دستخوش تغییراتی شده و مطالعات نشان می­دهد سرعت دگردیسی ساختار خانوار در آینده بیشتر خواهد شد. به زعم ایشان گفتمان ویژگی­های خانواده و خانوار ایرانی و درک تحولاتی که در چند دهه اخیر درکشور رخ داده، می‌تواند برای برنامه ­ریزی و سیاست گذاری مفید و راهگشا باشد.

سپس بر اساس محورهای سمینار، هریک از سخنرانان مدعو به بررسی ابعاد مختلف تحولات خانواده درایران پرداختند.

دکتر میلاد بگی دانش ­آموخته دکتری جمعیت ­شناسی دانشگاه تهران تحولات در خانوار و ابعاد و جنبه ­های مهم خانوار را مطرح کردند. نتایج مطالعه ایشان نشان داده که تعداد خانوارها در فاصله سال­های سرشماری 1335 تا 1395، از 3985510 خانوار به 24196035 خانوار رسیده و 6 برابر شده و این درحالی است که بعد خانوار از 5.5 نفر در سال 1363 به 3.4 نفر درسال 1395 رسیده است. به زعم ایشان درساختار خانوار تنوع وجود دارد و انتظار می­رود این تغییرات در آینده بیشتر شود و پیش بینی شده درسال1430، 34 میلیون خانوار درکشورداشته باشیم.

سخنران بعدی دکتر رسول صادقی دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران و معاون پژوهشی موسسه مطالعات جمعیتی کشور بوند که به روندها و عوامل تعیین کننده طلاق درکشور پرداختند. نتایج مطالعه ایشان نشان دادکه از دهه 1380 روند میزان طلاق افزایش یافته است. دکتر صادقی یکی ازچالش ­های مهم در حوزه طلاق را ساختار جوان و زنانه جمعیت مطلقه در کشور دانست. ایشان برای تبیین ظهور و افزایش طلاق، بر سه عامل تغییرات خانواده، تغییرات ساختاری و فرهنگی و تغییرات جهانی و منطقه­ ای تأکید داشتند.

دکتر تقی آزاد ارمکی استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران نیز معتقد بودند که خانواده در ایران در حال فرو پاشی نیست، بلکه بیشتر در جهت تغییر و هویت­ یابی عمل می­کند. جامعه ایرانی درحال حاضر، متکثر از نیروهای اجتماعی است. ایشان فهم تاریخی و به رسمیت شناختن نهاد خانواده و واگذاری خانواده به خودش را مهم­ترین سیاست اجتماعی در حوزه خانواده دانستند.

در ادامه، خانم دکتر فاطمه مدیری دانشیار موسسه مطالعات جمعیتی کشور، موضوع خود را در زمینه روابط میان زوجین و چالش های فراروی آن مطرح کردند. ایشان اظهار داشتند روابط زوجین در ابعاد مختلف یکسان نیست و عواملی مانند نظارت اجتماعی، میزان هزینه­ ها، خصوصی ­تر شدن رابطه و عمق روابط، منجر به انتخاب ­های متفاوت زوجین در روابط میان ایشان می­گردد. خانواده محوری و دستیابی به عدالت اجتماعی در قانون اساسی و سیاست­ های کلی خانواده آمده، اما به نظر می­رسد، برداشت غیر واقعی از وضعیت گذشته و حال خانواده، عدم توجه به علل و عوامل تأثیرگذار بر رویدادهای خانواده، عدم توجه کافی به تأثیر دینداری بر خانواده و عدم بهره­ وری از فقه پویا، عدم توجه به ساختارهای اجتماعی و رابطه آن با ابعاد مختلف خانواده، عدم توجه کافی به تفاوت­ های جنسیتی و نسلی، عدم توجه کافی به تئوری­ های تبیین کننده روابط زوجین منجر به توصیف نادرست از روابط میان همسران و به تبع آن سیاست­ گذاری­ های ناکارآمد شده است.

آخرین سخنران نشست حجت الاسلام زیبایی نژاد رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه قم بودند که در آغاز با دو پرسش سخنان خود را آغاز کردند که چرا موضوع سیاست­های جمعیتی برای ما مهم است؟ و چرا مباحث جمعیتی را با نگرانی پایش می­کنیم؟ به زعم ایشان دنیا درگیر عقلانیت­ هاست. بر حسب سنخ شناسی، دو نوع عقلانیت از هم متمایز می‌شود. یکی عقلانیت دینی و دیگری عقلانیت مدرن است که نقطه اشتراک دو دیدگاه ضرورت برنامه‌ریزی برای آینده  است. ایشان به وجود نسبت متغیرهای جمعیتی نظیر میزان زاد و ولد با الگوهای تربیتی اشاره کردند و معتقد بودند که برای پیوند حوزه جمعیت، خانواده و دین بایستی به ارتباط این ­ها در حوزه اخلاق،کلام  و فقه توجه شود.

در پایان دکتر محمد جلال عباسی شوازی در جمع­ بندی مباحث سمینار، بر تداوم خانواده در طول زمان و کارکردهای متفاوت آن، نقش چشم­گیر دین در ارزش­های خانوادگی و استحکام آن، سیاست های اجتماعی معطوف به حمایت از فرزندآوری و گفتمان میان رشته­ای تأکید کردند. ایشان در این باره اظهار داشتند که خانواده پویا بوده و باید الزامات و شرایط جدید دراین حوزه را درک کرد و بر مبنای این شرایط سیاست­ ها را طراحی و رصد نمود.