پیام رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران به مناسبت روز ملی جمعیت
موضوع جمعیت از هزاران سال پیش مورد توجه متفکرین، فلاسفه و صاحبنظران اجتماعی بوده است. هم‌چنین، بسیاری از سلاطین و حکمرانان نیز به ارائه خط‌مشی‌ها و سیاست‌های جمعیتی می‌پرداخته‌اند. با شکل‌گیری انقلاب صنعتی و از اواخر قرن هیجدهم میلادی موضوع جمعیت به‌طور فزاینده‌ای با نگرش توسعه‌ای مورد توجه صاحبنظران اجتماعی و اقتصادی قرار گرفت. شایان ذکر است که حتی تا اواخر قرن هیجدهم توجه به تعداد و رشد جمعیت در حالتی کلی بود. از اواسط قرن نوزدهم آمار حیاتی و وقایع و مؤلفه‌های جمعیت هم‌چون ازدواج، ولادت، طلاق، مرگ و میر و مهاجرت بطور فزاینده‌ای مورد توجه پژوهشگران جمعیتی قرار گرفت. با ورود به قرن بیستم و شکل‌گیری رشته «جمعیت‌شناسی» وقایع و مؤلفه‌های جمعیتی به تفکیک مورد مداقه و پژوهش قرار گرفتند و نظریاتی در ارتباط با هرکدام از آنها شکل گرفت. البته هم‌چنان موضوع جمعیت و رشد آن در حالتی کلی نیز مطرح و مورد توجه بوده است.
درک و فهم تحولات جمعیتی معاصر نیاز به تحصیل و دانشجویی در رشته جمعیت‌شناسی در دانشگاه‌ها و مراکز معتبر علمی دارد. افرادی که به عنوان پژوهشگر، برنامه‌ریز و سیاستگذار وارد مباحث جمعیت و جمعیت‌شناسی می‌شود باید درک فهم عمیقی از تحولات جمعیتی معاصر داشته باشند و با «شبه علم» نمی‌توان به این امور و موارد پرداخت.
تغییر و تحولات جمعیتی دو قرن اخیر که با تقدم و تاخر در قاره‌ها و کشورهای مختلف شکل گرفته در بستر توسعه اجتماعی و اقتصادی بوده است لذا متخصصین جمعیت‌شناسی و پژوهشگران مسلط بر مباحث جمعیت‌شناسی نگرش توسعه‌ای به تحولات جمعیتی دارند. برای یک جمعیت‌شناس که به پژوهش در زمینه تحولات جمعیتی دو قرن اخیر می‌پردازد ضرورت دارد مباحثی هم‌چون انتقال جمعیتی (Demographic Transition) و انتقال ساختار سنی برایش درونی شده و شتاب تحولات در هریک از این مراحل و چالش‌های آنها را درک کرده باشد. بنابراین تحصیل در رشته جمعیت‌شناسی و دود چراغ خوردن در راه آن، لازمه فهم و درک عمیق تغییر و تحولات جمعیت‌شناسی معاصر است. با کمال تعجب و تاسف برخی افرادی که حتی دو واحد جمعیت‌شناسی نخوانده و تحصیلات آنها در رشته‌های دیگری است، عنوان پژوهشگر جمعیتی را برای خودشان قائل می‌شوند، و حتی گاه متولی جمعیت برخی نهادها و سازمان‌های دولتی می‌گردند و می‌شود آنچه نباید بشود. البته امکان دارد برنامه‌ریزان و سیاستگذارانی که بانی طرح‌ها و تصمیماتی در ارتباط با مسائل و چالش‌های جمعیتی می‌شوند، تسلط لازم و کافی بر مباحث جمعیت‌شناختی نداشته باشند. در این صورت باید از مشاوره جمعیت‌شناسان دود چراغ خورده استفاده کنند تا طرح‌ها و تصمیمات‌شان به نتیجه رسیده و راهگشا باشد. به همین منظور در اواسط دهه 1370 قرار بود با مدیریت سازمان برنامه و بودجه «شورایعالی جمعیت» متشکل از برنامه‌ریزان، نهادهای دولتی مرتبط و صاحبنظران و متخصصین جمعیت‌شناسی و رشته‌های مرتبط تشکیل شود. متاسفانه با تغییر دولت‌ها این مهم در محاق افتاد و تحقق نیافت! نتیجه غفلت و بی‌توجهی سازمان برنامه در تشکیل شورایعالی جمعیت این شد که متولیان دولتی مسائل و چالش‌های جمعیتی، افرادی شدند که بهره‌ای از جمعیت‌شناسی نبرده‌اند. در کشور ما «علم و تخصص و کار کارشناسی مظلوم‌ترین است»و این عبارت را به دفعات در گفتار و نوشتارهای خود به کار برده‌ام و حتی به گوش عالی‌ترین مقامات هم رسانده‌ام.
باید توجه داشت اگر کسی قرار است خانه‌ای و یا مجتمعی بسازد باید امضاء مهندس ناظر رشته عمران و معماری را داشته باشد، اگر قرار است بیماری درمان شود باید امضاء پزشک یا جراح متخصص را داشته باشد، اگر قرار است طرحی یا تصمیم کلان در مورد مسائل و چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و یا فرهنگی گرفته شود باید امضاء متخصص ذیربط را داشته باشد و این مهم در مورد مسایل و چالش‌های جمعیتی نیز مصداق پیدا می‌کند. اخیراً معاون سازمان محیط زیست در مصاحبه‌ای گفته بود «یکی از برزگترین مشکلات محیط زیست این است که نتوانسته دانش خود را در بین دستگاه‌های اجرایی جا بیندازد» این مشکلی است که در ارتباط با بسیاری از رشته‌های علمی، از جمله جمعیت‌شناسی، به چشم می‌خورد.
علم باوری و روح علمی لازمه پژوهشگری و پرداخت کاربردی به هر علم است. هر علمی قواعد و اصول و روش‌هایی دارد که باید به آنها تسلط و اشراف پیدا کرد و سپس به پژوهش در آن علم پرداخته شود. چنانچه اصول علمی رعایت نشود منجر به صدور نظریات و احکام مغایر با روح علمی خواهد شد. فکر و نظر و عمل باید در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر باشند تا صدور نظرات و احکام چاره‌ساز و راهگشا شوند.
