گزارش سمینار تداوم و تغییر خانواده درایران: سیاست ها و برنامه های حمایتی
در آستانه روز ملی جمعیت سمینار ” تداوم و تغییر خانواده درایران: سیاستها و برنامههای حمایتی“ توسط انجمن جمعيت شناسي ايران و با همكاري موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی کشور، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرکز تحقیقات زن و خانواده در روز شنبه 28 اردیبهشت ماه 1398 در تالار گفتگوی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با حضور صاحب نظران، اساتید، اعضاء انجمن جمعیت شناسی ایران و دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی برگزار شد.
هدف از نشست تخصصی فوق بررسی ابعاد جمعیت شناختی و جامعه شناختی تحولات خانواده در ایران و الزامات سیاستی آن بود و محورهای سمینار عبارت بودند از تبیین جامعه شناختی تغییرات خانواده، تحولات جمعیت شناختی خانوار،روندها و عوامل تعیین کننده طلاق، روابط زوجین، اهمیت تحولات جمعیتی با رویکرد دینی و سیاستها و برنامه های حمایتی.
در ابتدای سمینار دکتر محمد جلال عباسی شوازی رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران و رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور، بر اهمیت خانواده، نقش محوری آن و تداوم تحکیم خانواده درچارچوب سیاست های کلی خانواده و جمعیت تأکید کردند. ایشان بیان داشتند که خانواده بنیان جامعه ایرانی اسلامی است و ارزشهاي خانوادگي شامل مجموعه پيچيده اي از ارزشهاي درهم تنیده از جمله ارزشهاي ازدواج، همسرداري و فرزندآوري است. دراين بين، ارزشهاي فرزندآوري مقوله اي است که ميتواند نقش مهمي در تغييرات سطوح باروري و به دنبال آن تغييرات رشد جمعيتي يک جامعه داشته باشد. در بستر زمان، نهاد خانواده و کارکردهای مختلف آن درکشور دستخوش تغییراتی شده و مطالعات نشان میدهد سرعت دگردیسی ساختار خانوار در آینده بیشتر خواهد شد. به زعم ایشان گفتمان ویژگیهای خانواده و خانوار ایرانی و درک تحولاتی که در چند دهه اخیر درکشور رخ داده، می‌تواند برای برنامه ریزی و سیاست گذاری مفید و راهگشا باشد.
سپس بر اساس محورهای سمینار، هریک از سخنرانان مدعو به بررسی ابعاد مختلف تحولات خانواده درایران پرداختند.
دکتر میلاد بگی دانش آموخته دکتری جمعیت شناسی دانشگاه تهران تحولات در خانوار و ابعاد و جنبه های مهم خانوار را مطرح کردند. نتایج مطالعه ایشان نشان داده که تعداد خانوارها در فاصله سالهای سرشماری 1335 تا 1395، از 3985510 خانوار به 24196035 خانوار رسیده و 6 برابر شده و این درحالی است که بعد خانوار از 5.5 نفر در سال 1363 به 3.4 نفر درسال 1395 رسیده است. به زعم ایشان درساختار خانوار تنوع وجود دارد و انتظار میرود این تغییرات در آینده بیشتر شود و پیش بینی شده درسال1430، 34 میلیون خانوار درکشورداشته باشیم.
سخنران بعدی دکتر رسول صادقی دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران و معاون پژوهشی موسسه مطالعات جمعیتی کشور بوند که به روندها و عوامل تعیین کننده طلاق درکشور پرداختند. نتایج مطالعه ایشان نشان دادکه از دهه 1380 روند میزان طلاق افزایش یافته است. دکتر صادقی یکی ازچالش های مهم در حوزه طلاق را ساختار جوان و زنانه جمعیت مطلقه در کشور دانست. ایشان برای تبیین ظهور و افزایش طلاق، بر سه عامل تغییرات خانواده، تغییرات ساختاری و فرهنگی و تغییرات جهانی و منطقه ای تأکید داشتند.
دکتر تقی آزاد ارمکی استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران نیز معتقد بودند که خانواده در ایران در حال فرو پاشی نیست، بلکه بیشتر در جهت تغییر و هویت یابی عمل میکند. جامعه ایرانی درحال حاضر، متکثر از نیروهای اجتماعی است. ایشان فهم تاریخی و به رسمیت شناختن نهاد خانواده و واگذاری خانواده به خودش را مهمترین سیاست اجتماعی در حوزه خانواده دانستند.
در ادامه، خانم دکتر فاطمه مدیری دانشیار موسسه مطالعات جمعیتی کشور، موضوع خود را در زمینه روابط میان زوجین و چالش های فراروی آن مطرح کردند. ایشان اظهار داشتند روابط زوجین در ابعاد مختلف یکسان نیست و عواملی مانند نظارت اجتماعی، میزان هزینه ها، خصوصی تر شدن رابطه و عمق روابط، منجر به انتخاب های متفاوت زوجین در روابط میان ایشان میگردد. خانواده محوری و دستیابی به عدالت اجتماعی در قانون اساسی و سیاست های کلی خانواده آمده، اما به نظر میرسد، برداشت غیر واقعی از وضعیت گذشته و حال خانواده، عدم توجه به علل و عوامل تأثیرگذار بر رویدادهای خانواده، عدم توجه کافی به تأثیر دینداری بر خانواده و عدم بهره وری از فقه پویا، عدم توجه به ساختارهای اجتماعی و رابطه آن با ابعاد مختلف خانواده، عدم توجه کافی به تفاوت های جنسیتی و نسلی، عدم توجه کافی به تئوری های تبیین کننده روابط زوجین منجر به توصیف نادرست از روابط میان همسران و به تبع آن سیاست گذاری های ناکارآمد شده است.
آخرین سخنران نشست حجت الاسلام زیبایی نژاد رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه قم بودند که در آغاز با دو پرسش سخنان خود را آغاز کردند که چرا موضوع سیاستهای جمعیتی برای ما مهم است؟ و چرا مباحث جمعیتی را با نگرانی پایش میکنیم؟ به زعم ایشان دنیا درگیر عقلانیت هاست. بر حسب سنخ شناسی، دو نوع عقلانیت از هم متمایز می‌شود. یکی عقلانیت دینی و دیگری عقلانیت مدرن است که نقطه اشتراک دو دیدگاه ضرورت برنامه‌ریزی برای آینده است. ایشان به وجود نسبت متغیرهای جمعیتی نظیر میزان زاد و ولد با الگوهای تربیتی اشاره کردند و معتقد بودند که برای پیوند حوزه جمعیت، خانواده و دین بایستی به ارتباط این ها در حوزه اخلاق،کلام و فقه توجه شود.
در پایان دکتر محمد جلال عباسی شوازی در جمع بندی مباحث سمینار، بر تداوم خانواده در طول زمان و کارکردهای متفاوت آن، نقش چشمگیر دین در ارزشهای خانوادگی و استحکام آن، سیاست های اجتماعی معطوف به حمایت از فرزندآوری و گفتمان میان رشتهای تأکید کردند. ایشان در این باره اظهار داشتند که خانواده پویا بوده و باید الزامات و شرایط جدید دراین حوزه را درک کرد و بر مبنای این شرایط سیاست ها را طراحی و رصد نمود.
