همه گیری کرونا ممکن است بر فرزندآوری تاثیر منفی بگذارد

ضرورت ایجاد کمیته ملی راهبردی جمعیت

بیکاری و عدم اطمینان به آینده، دو عامل مهم در کاهش باروری در دوران شوکهای اقتصادی است

میانگین باروری ایده آل زوجین ایرانی بیش از دو فرزند است

رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران میگوید: حوادث طبیعی و بحران های اجتماعی به دلیل وارد کردن شوک های اقتصادی و روحی-روانی تأثیر منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشکیل خانواده و فرزندآوری میگذارند.

دکتر محمدجلال عباسی شوازی در این باره میگوید:مطالعات نشان داده است که حوادث طبیعی و بحرانهای اجتماعی به دلیل وارد کردن شوک های اقتصادی و روحی-روانی باعث ایجاد عدم اطمینان نسبت به آینده میشوند، و تأثیر منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشکیل خانواده، ازدواج و فرزندآوری میگذارد.

به گفته دکتر عباسی بر اساس مطالعاتی که در سال 2012 انجام شده افزایش بیکاری در جوانان و خود اشتغالی در سنین بالا مهمترین تأثیر را در کاهش باروری در دوره بحران اقتصادی نروژ، سوییس، و ایسلند داشته است.

همچنین مطالعه دیگری در کشورهای کره جنوبی و ایتالیا نشان داده است شرایط ضعیف اقتصادی و عدم امنیت در بازار کار باعث شده زنان فقیرتر و دارای تحصیلات پایین تر نسبت به زنانی که وضعیت اقتصادی-اجتماعی بالاتری داشتند، کاهش باروری بیشتری را تجربه کنند. مطالعه دیگری نیز در 285 منطقه در 28 کشور اروپائی نشان میدهد که کاهش باروری با بیکاری ارتباط مستقیمی داشته، و تأثیر منفی بر باروری زنان در همه سنین میگذارد.  این کاهش در شرایط سخت اقتصادی بویژه در جنوب و شرق اروپا بیشتر بوده است؛ دو منطقهای که سیاست های رفاهی کمتری را برای فقر و بیکاری ارائه دادند و بیشترین تأثیر را از رکود اقتصادی تجربه کردند.

استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران معتقد است در واقع دلیل اصلی این کاهش باروری در دوران شوک های اقتصادی، عدم اطمینان به آینده و تأثیر منفی آن بر سرمایه گذاری است.  بنابراین همانند این شرایط میتواند در صورت طولانی شدن همه گیری کرونا نیز اتفاق بیفتد، ناامنی شغلی و اقتصادی برای عدهای از افراد جامعه ایجاد میشود، و افراد به راحتی نمی توانند برنامه ریزی برای ازدواج و فرزندآوری داشته باشند. ترکیب تأثیر بیکاری و تورم نیز منجر به فشار اقتصادی بیشتری برای خانواده ها می شود و اطمینان آنها نسبت به آینده کم میشود.  استرس های روحی و روانی ناشی از شرایط کرونا و ترس از ابتلا به بیماری نیز بر رفتارهای باروری زوجین اثر میگذارد و ممکن است زوجین به دلائلی مانند نگرانی در باره سلامت خودشان و یا جنین، عدم دسترسی بموقع به خدمات بهداشت باروری و یا ترس از حضور در بیمارستان برای معالجه و زایمان، در دوران شیوع کرونا فرزندآوری خود را به تعویق بیاندازند. فشارهای اقتصادی بر طبقات پائین و متوسط جامعه که معمولا باروری بالاتری دارند بیشتر است و همین امر باعث میشود تأثیر کاهشی بیشتری بر تعداد کل موالید کشور بگذارند.

رییس انجمن جمعیت شناسی معتقد است همه این شرایط گواه این است که در دوران کرونا و پسا کرونا (امسال و سال بعد) میزان موالید نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان کمتر از سالهای قبل باشد. دوران کاهش مقطعی فرزندآوری بستگی به شدت و طول مدت دوران شیوع کرونا و فشارهای ناشی از رکود اقتصادی و تورم، و زمان بازگشت مردم به زندگی عادی و رونق دوباره بازار کار دارد.  

دکتر عباسی معتقد است فرزندآوری همواره در فرهنگ ایرانی بعنوان یک مقوله ارزشمند جایگاه خود را حفظ کرده است و علیرغم کاهش سطح باروری در دهه های گذشته، میانگین باروری ایده آل زوجین ایرانی کمی بیش از دو فرزند است. بنابراین، خانوادهها همواره به داشتن فرزند تمایل دارند، ولی مهم است که چگونه با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه بتوان این ایده و خواسته را به رفتار تبدیل کرد.  باید در نظر داشت که در دوران همه گیری کرونا ممکن است به دلایل پیشگفت حاملگی های ناخواسته نیز افزایش یابد. نمونه این افزایش موقت باروری را می توان در سالهای ابتدایی پس از انقلاب اسلامی مشاهده کرد، که به دلائل مذهبی و سیاسی، و همچنین منفعل شدن ارائه خدمات تنظیم خانواده و بهداشت باروری، و رکود کسب و کار و عواملی دیگر از جمله تغییر نگرشهای مردم در مورد ازدواج و فرزندآوری، میزان باروری نسبت به زمان قبل از انقلاب افزایش یافت.

رییس انجمن جمعیت شناسی ایران معتقد است در دراز مدت تأثیر بحرانها و شوک های اقتصادی و روحی-روانی بر رفتار جمعیتی اندک خواهد بود. مطالعات نشان داده است افزایش باروری بعد از سپری شدن رکود اقتصادی در تعدادی از کشورها ناشی از بهبود اشتغال زنان بوده است و بخشی از این بازگشت تحت تأثیر شرایط مقطعی و ناشی از باروری به تاخیر افتاده است، ضمن آنکه تفاوت های سیاستی و رفاهی در درون کشورها هم به الگوهای متفاوت افزایش باروری منجر شده است، در هر حال در دراز مدت تاثیر این شوک های اقتصادی بر رفتار باروری نسلی ناچیز است.

به گفته رییس انجمن جمعیت شناسی، برخی از تحولاتی که در دوران شیوع کرونا و پس از آن رخ میدهد، ریشه در شرایط مزمن قبل از این دوران دارد. به عنوان مثال، وضعیت بیکاری، ناامنی اقتصادی، تغییر نگرش مردم به ازدواج و فرزندآوری از قبل در ذهن مردم شکل گرفته و رفتار آنها را به تدریج تغییر داده، و یکباره در دوره کرونا این تغییر رفتارها شدت می گیرد.

عباسی شوازی در پاسخ به این پرسش که چه راهکارهای سیاستی و اجرائی برای برون رفت از کاهش تأثیر کرونا بر باروری و فرزندآوری پیشنهاد می شود میگوید : ممکن است محدودیت های مالی که برای دولت ایجاد شده است به عدم تصویب و یا عدم اجرای برنامه های افزایش جمعیت منجر شود، بنابراین لازم است سیاست های کلی جمعیت و برنامه های جمعیتی در جهت حمایت از ازدواج و فرزندآوری با جدیت بیشتر و مدیریت هماهنگ اجرا شوند. تسهیل ازدواج، ایجاد شرایط امن اقتصادی و اطمینان به آینده برای زوجین میتواند در رفتارها و تمایل آنان به فرزندآوری مؤثر باشد. ایجاد شرایطی برای بازگشت به شرایط عادی اشتغال و ایجاد احساس امنیت اقتصادی و اطمینان به آینده یکی از این راهکارهاست.

به گفته دکتر عباسی بین باروری ایده آل و باروری واقعی زنان شکافی وجود دارد که با اتخاذ سیاستهای صحیح و دارای ضمانت اجرایی میتوان روی پر کردن این خلاء و تحقق فرزندان خواسته زوجین متمرکز شد.

به طور قطع اجرای برنامه های ملی و سیاست های کلان کشور از جمله موضوع جمعیت نیازمند حمایت ارکان نظام، همکاری و هماهنگی بین بخشی و همراهی و مشارکت مردم است. در این شرایط سخت کرونائی، بهره گیری از پتانسیل های مردمی در اجرای برنامه های جمعیتی راهگشا خواهد بود.

به عقیده دکتر عباسی در سال های اخیر، پس از ابلاغ سیاست های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری، نهادها و سازمانهای سیاستگذاری، اجرایی و مراکز علمی گامهایی در جهت تبیین، برنامه ریزی و اجرایی کردن این سیاست ها برداشته اند و گفتمان “کنترل جمعیت” به “افزایش جمعیت و فرزندآوری” در سطح خرد و کلان تبدیل شده و موضوع “چرائی” به “چگونگی اجرا شدن” سیاست ها تغییر یافته است. علیرغم این تغییر گفتمان، به دلیل عدم مدیریت واحد و همچنین کافی نبودن بسترهای اقتصادی واجتماعی و مدیریتی لازم، ایجاد رویه واحد و هماهنگ برای تحقق سیاست های جمعیتی به کندی صورت گرفته و در عین حال که برنامه های خوبی در جهت تغییر سیاست جمعیتی کشور انجام شده، حجم و جامعیت برنامه ها شاید کمتر از سطح انتظار بوده است.  

دکتر عباسی در پایان پیشنهاد میکند با توجه به پیچیدگی و چند بعدی بودن موضوع جمعیت، موفقیت و پایدار بودن برنامه های جمعیتی مستلزم نگاه سیستمی، تعیین اهداف کوتاه مدت و بلند مدت، همکاری و هماهنگی بین بخشی، و ارزیابی و ارزشیابی مستمر است. بنابراین، ایجاد یک کمیته راهبردی زیر نظر رئیس جمهور متشکل از نمایندگان قوای مقننه و قضائیه و نمایندگانی از کلیه وزارتخانه ها و سازمان های مرتبط با مسائل و برنامه های جمعیتی، و چند نفر متخصص در حوزه های علوم  دینی، سلامت، جمعیت و اقتصاد تشکیل شود تا با ارائه خط مشی کلی اجرای سیاست های کلی جمعیت را تضمین نمایند. به منظور نهادینه شدن برنامه های جمعیتی شاید احیاء دفتر جمعیت در سازمان برنامه و بودجه بتواند بعنوان دبیر این کمیته ضمن تامین بودجه مورد نیاز، هماهنگی های بین بخشی را برای برنامه های جمعیتی تسهیل نماید.